ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΤΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ

Ο όρκος των Αθηναίων για την προστασία του πολιτεύματος της Δημοκρατίας και ο νόμος κατά της τυραννίας

Μετά την κατάρρευση της ολιγαρχικής παρεκτροπής του 411-410π.Χ, οι Αθηναίοι ενέκριναν ψήφισμα, το πρότεινε ο Δημόφαντος, που επέβαλε ένορκη υποχρέωση προστασίας του πολιτεύματος σε κάθε Αθηναίο πολίτη.

[96] καί μοι ἀνάγνωθι τὸν νόμον τὸν ἐκ τῆς στήλης.Νόμος--ἔδοξε τῇ βουλῇ καὶ τῷ δήμῳ. Αἰαντὶς ἐπρυτάνευε, Κλειγένης ἐγραμμάτευε, Βοηθὸς ἐπεστάτει. τάδε Δημόφαντος συνέγραψεν. ἄρχει χρόνος τοῦδε τοῦ ψηφίσματος ἡ βουλὴ οἱ πεντακόσιοι λαχόντες τῷ κυάμῳ, οἷς Κλειγένης πρῶτος ἐγραμμάτευεν. ἐάν τις δημοκρατίαν καταλύῃ τὴν Ἀθήνησιν, ἢ ἀρχήν τινα ἄρχῃ καταλελυμένης τῆς δημοκρατίας, πολέμιος ἔστω Ἀθηναίων καὶ νηποινεὶ τεθνάτω, καὶ τὰ χρήματα αὐτοῦ δημόσια ἔστω, καὶ τῆς θεοῦ τὸ ἐπιδέκατον:

[97] ὁ δὲ ἀποκτείνας τὸν ταῦτα ποιήσαντα καὶ ὁ συμβουλεύσας ὅσιος ἔστω καὶ εὐαγής. ὀμόσαι δ' Ἀθηναίους ἅπαντας καθ' ἱερῶν τελείων, κατὰ φυλὰς καὶ κατὰ δήμους, ἀποκτενεῖν τὸν ταῦτα ποιήσαντα. ὁ δὲ ὅρκος ἔστω ὅδε: “κτενῶ καὶ λόγῳ καὶ ἔργῳ καὶ ψήφῳ καὶ τῇ ἐμαυτοῦ χειρί, ἂν δυνατὸς ὦ, ὃς ἂν καταλύσῃ τὴν δημοκρατίαν τὴν Ἀθήνησι, καὶ ἐάν τις ἄρξῃ τιν' ἀρχὴν καταλελυμένης τῆς δημοκρατίας τὸ λοιπόν, καὶ ἐάν τις τυραννεῖν ἐπαναστῇ ἢ τὸν τύραννον συγκαταστήσῃ: καὶ ἐάν τις ἄλλος ἀποκτείνῃ, ὅσιον αὐτὸν νομιῶ εἶναι καὶ πρὸς θεῶν καὶ δαιμόνων, ὡς πολέμιον κτείναντα τὸν Ἀθηναίων, καὶ τὰ κτήματα τοῦ ἀποθανόντος πάντα ἀποδόμενος ἀποδώσω τὰ ἡμίσεα τῷ ἀποκτείναντι, καὶ οὐκ ἀποστερήσω οὐδέν.

[98] ἐὰν δέ τις κτείνων τινὰ τούτων ἀποθάνῃ ἢ ἐπιχειρῶν, εὖ ποιήσω αὐτόν τε καὶ τοὺς παῖδας τοὺς ἐκείνου καθάπερ Ἁρμόδιόν τε καὶ Ἀριστογείτονα καὶ τοὺς ἀπογόνους αὐτῶν. ὁπόσοι δὲ ὅρκοι ὀμώμονται Ἀθήνησιν ἢ ἐν τῷ στρατοπέδῳ ἢ ἄλλοθί που ἐναντίοι τῷ δήμῳ τῷ Ἀθηναίων, λύω καὶ ἀφίημι.” ταῦτα δὲ ὀμοσάντων Ἀθηναῖοι πάντες καθ' ἱερῶν τελείων, τὸν νόμιμον ὅρκον, πρὸ Διονυσίων: καὶ ἐπεύχεσθαι εὐορκοῦντι μὲν εἶναι πολλὰ καὶ ἀγαθά, ἐπιορκοῦντι δ' ἐξώλη αὐτὸν εἶναι καὶ γένος.

Μετάφραση:

« Όποιος καταλύει τη δημοκρατία στην Αθήνα ή, μετά την κατάλυσή της, αναλαμβάνει κάποιο αξίωμα να θεωρείται εχθρός των Αθηναίων και να θανατώνεται, χωρίς ο φονέας να υπόκειται σε ποινή, και η περιουσία του να δημεύεται και το ένα δέκατο να αφιερώνεται στη θεά. Και όποιος θανατώσει εκείνους που διέπραξαν αυτές τις πράξεις και όποιος παρακινήσει τον αυτουργό να θεωρείται ιερός και αμίαντος. Όλοι οι Αθηναίοι να ορκισθούν κατά φυλές και κατά δήμους, ότι θα θανατώσουν όποιον τελέσει τέτοιες πράξεις. Και ο όρκος να είναι:

Θα θανατώσω με λόγο, έργο, ψήφο και με το ίδιο το χέρι μου, αν έω την αναγκαία σωματική δύναμη, όποιον καταλύσει τη δημοκρατία στην Αθήνα ή, μετά την κατάλυσή της, αναλάβει κάποιο αξίωμα, καθώς και εκείνον που θα γίνει τύραννος ή θα συμπράξει στην εγκατάσταση τυράννου. Και αν άλλος θανατώσει, να τον θεωρήσω ιερόν ενώπιον των θεών, ως φονέα ενός εχθρού των Αθηναίων, και αφού εκπλειστηριάσω όλα τα περιουσιακά στοιχεία του, να παραχωρήσω τα μισά στον φονέα και να μην τον στερήσω από τίποτα. Και αν κάποιος χάσει τη ζωή του, ενώ θανατώνει ή αποπειράται να θανατώσει όποιον διαπράτττει τέτοιες πράξεις, θα ευεργετήσω τον ίδιον και τα παιδιά του σαν τον Αρμόδιο, τον Αριστογείτονα και τους απογόνους τους»

Ανδοκίδης, Περί μυστηρίων. 96-98.

**************

Λίγα χρόνια αργότερα το 337 π.Χ οι Αθηναίοι ψήφισαν και άλλο νόμο για να διασφαλίσουν την δημακρατία.

Αυτόν τον νόμο τον φιλοτέχνησαν σε μια ανάγλυφη μαρμάρινη στήλη και το έστησαν στην αρχαία αγορά. Στο επάνω μέρος της στήλης υπάρχει ανάγλυφη παράσταση η οποία απεικονίζει την δημοκρατία να στεφανώνει τον δήμο δηλαδή τον λαό. Η στήλη αυτή έχει βρεθεί και σήμερα βρίσκεται στο μουσείο της αρχαίας αγορά των Αθηνών.

Το ανάγλυφο κείμενο σε ελεύθερη μετάφραση λέει τα εξής:

"Υπό την αρχοντία του Φρυνίχου, την πρυτανεία της Λεοντίδος φυλής, τη γραμματεία του Χαιρέστρατου του Αμεινίου από τις Αχαρνές, με ψήφισμα του Μενέστρατου του Αιξωνέα από τους προέδρους, και πρόταση του Ευκράτη του Αριστοτίμου από τον Πειραιά, με την αγαθή τύχη του Δήμου των Αθηναίων, οι νομοθέτες αποφάσισαν:

Eάν κάποιος επαναστατήσει εναντίον του Δήμου (δηλαδή του λαού) για να φέρει τυραννικό πολίτευμα, ή για να εγκαταστήσει τυράννους, ή εάν καταλύσει το Δήμο των Αθηναίων ή την Αθηναϊκή Δημοκρατία, εάν κάποιος σκοτώσει αυτόν που κάνει κάποια από αυτά (που προαναφέρθηκαν) δεν θα κατηγορηθεί από τον Δήμο. Και ο βουλευτής που ανεβαίνει στη Βουλή του Άρειου Πάγου, όταν έχει καταλυθεί ο δήμος, ή η δημοκρατία της Αθήνας, ή παραβρίσκεται στις συνελεύσεις, ή λαμβάνει αποφάσεις να θεωρείται άτιμος και αυτός και οι απόγονοι του, και η περιουσία του να δημεύεται και να αφιερώνεται στο θεό το ένα δέκατο. Αυτή η απόφαση να αναγραφεί σε δύο λίθινες στήλες, και να τοποθετηθεί η μια στην είσοδο του Βουλευτηρίου του Αρείου Πάγου, η άλλη στην Εκκλησία του Δήμου, για την αναγραφή δε να δοθούν στον ταμία του Δήμου δραχμές από τα κονδύλια του Δήμου για τα ψηφίσματα."

Η στήλη κατά της τυραννίας στην αρχαία Αθήνα